YEM KATKI MADDELERİ VE ÖNEMİ
Yem rasyonları hazırlanırken hayvanların enerjilerini, ağırlıklarını ve süt üretimini kısa sürede artırmak amacıyla hayvanlar büyük miktarda fermente edilebilir karbonhidrat tüketmeye yönlendirilmekte bu da rumen ve işkembe bozukluklarını beraberinde getirmektedir (1). Hayvanların doğal diyetlerinde nişasta gibi bol karbonhidratlı ve çabuk sindirilen yiyecekler olmadığından bu tür besleme şekli “asidosiz” denilen ve midede pH seviyesinin 5’in altına düşmesiyle ve bakteri florasının bozulmasıyla oluşan rahatsızlıklara yol açmaktadır (2).
Sindirim siteminde pH seviyesinin 5,8-6,2’den aşağı düşmesi özellikle bağırsaklarda emici tüylerin zarar görmesi ve sindirimin azalmasına neden olur. Bu tür rahatsızlıklar yemin az tüketilmesine dolayısıyla hayvanların ürün veriminde azalmalara neden olmaktadır (3, 4). Bu tür rahatsızlıkları koruyucu hekimlik metodlarıyla kolaylıkla önleyebilirsiniz. Yapılacak en önemli işlerden biri de yemlere mide pH seviyesini normal hale getirecek yem katkı maddeleridir. Yemlere katılacak çok düşük miktar katkı maddeleri yemden yararlanma oranını artıracağı gibi birçok hastalığında önlenmesini sağlayacaktır. Soda dediğimiz sodyum bikarbonat gibi kalsiyum kaynakları sindirim sistemindeki pH seviyelerini dengelemede yoğunlukla kullanılmaktadır (5).
Diğer önemli bir katkı maddesi ise Magnezyumdur. Magnezyum oksitin yemlere katılmasıyla sığırlarda mide pH’sının yükselttiği süt verimi ve yağ içerini de artırdığına dair kanıtlar mevcuttur (6,7). Son yıllarda yapılan diğer bir çalışmada da magnezyum ineklerde oksitin süt verimi ve kuru madde alımını artırırken sodyum bikarbonatın da sütün bozulmasını önlediği ortaya çıkmıştır (8). Özellikle büyüme geçiş dönemlerinde mineral katkı maddelerinin düzenli kullanımı kuru madde alımını ve hayvan refahını da yükseltmektedir 6. Koyunlarda da yem karışımlarında bulunan %3 oranında sodyum bikarbonat kuru madde alımını, süt verimini, süt yağını (%), besinlerin sindirilebilirliğini artırdığı kanıtlanmıştır (9).
A.B.D.’nin ulusal araştırma konseyi Rumen pH seviyesini kontrol etmek için kesif yem karışımlarına %1.2 – 1.6 oranında sodyum bikarbonat eklenmesini tavsiye etmektedir (10). Benzer uygulamalar AB ülkelerinde de vardır (The Feeding Stuff ( England ) Regulations 2005). Ancak Türkiye’de yem katkı maddelerinin yemlere katılması konusunda güncel bir düzenleme bulunmamaktadır. Karbonhidrat yönünden zengin yemlere düzenli olarak soda ve magnezyum oksitin belli oranlarda katılmasının asidosizi önlediği ve bunun da hem hayvan sağlığını düzelttiği hem de hayvansal ürünlerde verimi ve kaliteyi artırdığı yönünde çalışmalar mevcuttur (11, 12). Düşük Sodyum bikarbonatın seviylerinde asidosiz yanında merkezi sinir sistemi fonksiyonları zarar görür ve yeme bozuklukları ve ishal gibi belirtilere dolayısıyla kilo kayıplarına neden olur (13).
Diğer yandan koruyucu hekimlik bakımından kil minerallerinin de toksin bağlayıcı olarak yemlere katılması son derece önemlidir. Özellikle kaba yem ve silajların depo edilmesi sırasında yemlerin içinde üreyen zararlı mantarların ürettiği aflatoksin gibi toksin bileşikleri (mikotoksinler) hayvanlarda rahatsızlanmalara, üreme bozukluklarına, verim ve kalite kayıplarına hatta ölümlere sebep olabilmektedir (14). Bu tür toksinleri bünyesine alan hayvanların ürünlerinin tüketilmesi büyük risk taşımakta tüketilmeden önce mutlaka belli aşamalardan geçip hijyen şartlarının sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle hayvanların beslenme aşamasında bu güvenliğin sağlanması daha önemli ve karlıdır.
Diğer yandan kil mineralleri gibi toksin bağlayıcıların yemlere katılması bu toksinlerin zehirli etkisini ortadan kaldırarak ishali önler, yemin ürüne dönüşme oranını ve kalitesini artırır ve en önemlisi hayvan sağlığı ve refahını iyileştirir (15). Ancak bu tür toksin bağlayıcıların yemdeki oranı dikkatli düzenlenmelidir aksi halde fazla katıldığında toksinlerle beraber gerekli mineral maddelerin de bağlanması söz konusu olu bu da kardan çok zarar getirebilir (16). Kullanılacak kil mineralinin tipi, hayvan cinsi, yapısı ve gelişim dönemi doz için belirleyici unsurlardır. 2009 yılında Avrupa Birliği (386/2009 / EC) çiftlikteki mikotoksikozları önlemek için yem katkı maddesi olarak mikotoksin-detoksifiye (mantari zehiri bertaraf) edici ajanların hayvanlar için kullanımını onaylamış bulunmaktadır.
Özetle yoğun besleme programlarına alınan hayvanların yemlerine takviye maddelerinin katılması daha sağlıklı hayvanlar, verimli ve kaliteli hayvansal ürünler için artık bir zarüret halini almakta birçok gelişmiş ülkede bu katkı maddelerinin yemlere katılması belirli mevzuata göre düzenlenmektedir. Bu derleme çalışmamızdaki amacımız da dünyanın değişik yerlerinde özellikle gelişmiş ülkelerdeki yem katkı maddeleri hakkında güncel ilerlemeleri konu almak istedik. Bu çalışmalardan da anlaşılacağı gibi magnezyum oksit, sodyum bikarbonat ve kil mineralleri gibi yem katkı maddelerinin çiftlik hayvanlarının refahını, verim ve kalitesini artırmıştır. Bu nedenle lif içeriği düşük kesif yemlerle beslenen çiftlik hayvanlarımızı yakından takip etmeli ve hayvanların sağlığının korunmasının daha besleme zamanında mümkün olduğunu bilmeliyiz.
Eşref ŞEKERLİ firması olarak gelişmeleri takip edip çiftçilerimiz için en faydalı, verimli ve kaliteli ürün ve ekipmanları gündeminize taşıyarak kârınızı artıcı bilgileri sunmaya çalışıyoruz. Size uygun ürünleri incelemek, satın almak veya bilgi almak için lütfen www.esrefsekerli.com sitemizi ziyaret ediniz, çağrı merkezimizle irtibata geçiniz.
*Bu derleme Prof.Dr. Mustafa ERAYMAN tarafından hazırlanmıştır.
Çağrı merkezi Tel: +90212 709 4610
KAYNAKLAR:
1- Ruminal acidosis in feedlot: from aetiology to prevention. Hernández J, Benedito JL, Abuelo A, Castillo C ScientificWorldJournal. 2014; 2014():702572.
2- Petri, R. M., Schwaiger, T., Penner, G. B., Beauchemin, K. A., Forster, R. J., McKinnon, J. J., & McAllister, T. A. (2013). Characterization of the core rumen microbiome in cattle during transition from forage to concentrate as well as during and after an acidotic challenge. PloS one, 8(12).
3- T.J. DeVries, K.A. Beauchemin, F. Dohme, K.S. Schwartzkopf-GensweinRepeated ruminal acidosis challenges in lactating dairy cows at high and low risk for developing acidosis: Feeding, ruminating, and lying behavior. J. Dairy Sci., 92 (2009), pp. 5067-5078
4- B. Rustomo, O. AlZahal, N.E. Odongo, T.F. Duffield, B.W. McBrideEffects of rumen acid load from feed and forage particle size on ruminal pH and dry matter intake in the lactating dairy cow. J. Dairy Sci., 89 (2006), pp. 4758-4768
5- Neiderfer, K. P., Barnard, A. M., Moyer, K. Z., Trench, A. M., Taylor, A. E., Cronin, S. K., & Gressley, T. F. (2020). Effects of calcium carbonate, magnesium oxide and encapsulated sodium bicarbonate on measures of post‐ruminal fermentation. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 104(3), 802-811.
6- B.M. Leno, S.E. LaCount, C.M. Ryan, D. Briggs, M. Crombie and T.R. Overton. J. Dairy Sci., 100 (2017), pp. 7183-7197
7- A.W. Tebbe, D.J. Wyatt and W.P. Weiss. J. Dairy Sci., 101 (2018), pp. 1152-1163
8- Bach, A., Guasch, I., Elcoso, G., Duclos, J., & Khelil-Arfa, H. (2018). Modulation of rumen pH by sodium bicarbonate and a blend of different sources of magnesium oxide in lactating dairy cows submitted to a concentrate challenge. Journal of dairy science, 101(11), 9777-9788.
9- Farghaly, M. M., Hassan, E. H., & Abdo, S. G. (2019). INFLUENCE OF SODIUM BICARBONATE SUPPLEMENTATION ON NUTRIENTS DIGESTIBILITY, MILK PRODUCTION, RUMEN FERMENTATION AND SOME BLOOD PARAMETERS IN SHEEP. Egyptian J. Anim. Prod, 56(2), 71-77.
10- NRC. 1989. Nutrient Requirements of Dairy Cattle. 6th revised ed., National Academy Press, Washington D.C.
11- Darwin, D. B. (2019). Alkaline treatment for preventing acidosis in the rumen culture fermenting carbohydrates: An experimental study in vitro. Journal of Advanced Veterinary and Animal Research, 6(1), 100.
12- Hanušovský, O., Bíro, D., Šimko, M., Gálik, B., Juráček, M., Rolinec, M., & Balušíková, Ľ. (2018). The dynamic of the ruminal content pH change and its relationship to milk composition. Acta Veterinaria Brno, 87(2), 119-126.
13- Owens, F. N., Secrist, D. S., Hill, W. J., & Gill, D. R. (1998). Acidosis in cattle: a review. Journal of animal science, 76(1), 275-286.
14- Vila-Donat, P., Marín, S., Sanchis, V., & Ramos, A. J. (2018). A review of the mycotoxin adsorbing agents, with an emphasis on their multi-binding capacity, for animal feed decontamination. Food and Chemical Toxicology, 114, 246-259.
15- Nadziakiewicza, M., Kehoe, S., & Micek, P. (2019). Physico-Chemical Properties of Clay Minerals and Their Use as a Health Promoting Feed Additive. Animals, 9(10), 714.
16- Wilde, D. (2018). Mycotoxin binders–careful selection for ensured safety.