KABA YEMDE KURU MADDE KAYIPLARI NASIL ÖNLENİR?
Kuru madde (KM) yem içeriğinde bulunan suyun tamamı alındığında geri kalan kısmı ifade eder. Kuru madde içinde ise, enerji, protein, lif, vitamin ve mineraller yer alır. Kuru madde ölçümü için; önce yem örnekleri tartılır. 100°C'de kurutulma işleminden sonra tekrar tartılır, 2 tartı işleminin farkı ile kuru madde miktarı kg cinsinden elde edilir. Kuru madde oranı yemin yüzdesi olarak ifade edilir. Bir ineğin tükettiği kuru madde miktarını, aldığı toplam yem miktarından hesaplayarak, kilogram olarak belirlemek çok önemlidir.
Yem bitkilerinin besin ve kuru madde veriminin doğru bir şekilde ölçülmesi, besin yönetimi planlarının başarılı bir şekilde uygulanması için gereklidir. Çevresel yönetimin yanı sıra, KM ve besin veriminin doğru bir şekilde belirlenmesi yem stoklarının ve yem alımlarının veya satışlarının yönetilmesi için önemlidir. Yem üretim maliyetlerinin toplam üretim maliyetlerinin yaklaşık % 88'ini oluşturduğunu bildirilmiştir (1). Bu nedenle girdilerin düşürülmesinde ve verimliliğin artırılmasında en önemli faktörlerden biri de kaba yemlerde kuru madde içeriğidir.
Yemlerin kuru madde içeriğinin önemli olmasının bir nedeni de TMR (Total Mixed Ratio), yani toplam kaba/kesif yem karışımı veya rasyonunun hayvan besleme için çok kritik olmasıdır. İyi formülize edilmeyen TMR çiftliklerde hedeflenen besleme işlemi yapılmasını engeller. Bu değerlerden küçük bir sapma bile verimlilikte düşüşlere neden olabilir (2). Yani rasyonu iyi hazırlamadığınız sürece muntazam bir şekilde yemlenen hayvanlar yeterince ham protein, nötral deterjan lifi, ve sodyum alamayabilirler (3). TMR içeriğindeki varyasonların veya değişimlerin en önemli kaynaklarından biri de KM oranıdır. Bu nedenle kuru maddedeki değişim TMR’de değişim demektir. Kuru madde oranını yetişme döneminden depolamaya kadar her dönemde dikkat ister aksi halde kayıplar kaçınılmazdır.
Kuru madde içeriğini koruma hasattan itibaren başlar. Sindirilebilir protein ve karbonhidrat miktarı yapraklarda diğer kısımlardan daha yüksektir (4). Bu nedenle bitkinin besin değerini korumak için yaprak kayıpları azaltılmalıdır. Bu durumda, yaprak kayıplarını azaltmak için tamburlu hasat makinelerinin kullanılması daha doğru bir yaklaşım olabilir. Otlar için en uygun KM oranı 350-400 g/Kg yaş ağırlıktır. Diskli ve tamburlu çayır biçme makinesi hasat edilip akabinde silindir balyalama yapılıp paketlenen %70 fiğ + %30 tritikale karışımı ile, paketleme yapılmayan hasat işlemlerine göre %23 daha fazla kuru madde verimi alınmış ve hasat kaybı en az olmuştur (5).
Hasattan sonra soldurma işlemi de önemlidir. Yağmurlu ve yüksek nemli havalarda otun içerisindeki suda çözünebilen karbonhidratlar (şeker vb. gibi maddeler) enzim ve bakteriler yardımıyla da eriyerek KM ve besin maddesi kayıplarına neden olurlar. Unutulmamalıdır ki bozulan miktar en çok hazmolunabilir kısımdandır. Bu nedenle yağış olmayan mevsim normallerinde bir havada hasat sonrası soldurmak için 24 saatten fazla beklemek KM kayıplarını artırabilir (6). Kuru madde oranı silaj kalitesi ve beslenme değeri için en önemli göstergelerdendir. Silajlık için KM oranı optimum %25-30 civarında olup %35’i geçmemelidir.
Silaj veya ot için parça ya da partikül büyüklüğüne de dikkat edilmelidir. Partikülün büyüklüğünün ayarlanması da KM miktarını ve alımını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu konuda önceki yazımızdan yararlanabilirsiniz (). Partikül büyüklüğünü ayarladıktan sonra silajda bakteri inokulasyonu belki de KM’nin korunması açısından diğer bir önemli husustur. Bu konuda da detaylı olarak bir yazımız bulunmaktadır (Buraya tıklayarak okuyabilirsiniz).
Silaj yapımında bakteri kullanımına zarar vermek için örtülecek nylon/brandayı daha önce kullanılmışsa iyi temizlememiz gerekir aksi halde bakteri inokulantının işlemesi engellenebilir. Silaj yapımında %30 civarındaki KM iyi miktar şeker ortamı bırakır ve bu oran yakalandığında kısa sürede silajın kaplaması yapılmalıdır böylelikle laktik asit üretimi daha çabuk başlar ve pH düşerek bozulma ve KM kaybı önlenir. Yapılan bir çalışmada kuru maddede günlük olarak değişimler gözlenmiş, gün içinde KM içeriği mısırda %1,5-10,4 yonca da ise %3,4 - 19,1 arasında büyük bir değişim göstermiştir (7).
Silaj olgunlaştıktan sonra açıldığında havalanan yüzeyi kontrol altına almak da önemlidir. Hava alan yüzeyin 15-20 cm’lik kısmı günlük olarak alınmasıyla silajın yüzeyi temizlenmiş olup KM ve besin değeri kaybı da azalır (8). Diğer önemli bir husus ise silaj yapıldıktan sonra örtünün yeni ot koymak için tekrar açılmasıdır ki bu silajın bozulmasına ve kullanılamayacak hale gelmesi demektir. Diğer bir deyişle bitkinin yetişme şartları, silajlama, bakım ve iklimdeki değişiklikler KM ve besin kalitesini önemli ölçüde etkiler (9, 10).
Özet olarak yemlerdeki KM oranının belirlenmesi hayvan beslenmesi açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle KM oranındaki değişimlerin en aza indirgenmesi için gerekli gayret gösterilmeli KM ölçümleri olarak belli aralıklarla sürekli yapılmalıdır. KM ölçümü çoğu zaman duyusal organlarla önceki tecrübelere göre yapılsa da artık teknoloji gelişmiş olup güvenilir sonuçlar veren ve kızıl ötesi ışınlarla KM değerini ölçebilen aletler bulunmaktadır (11). Hayvancılık işletmesi büyük yatırımlar sonucu kurulmakta ve işlemektedir. Bu nedenle verimliliği azaltıcı her türlü önlemin alınması milli servetimize sahip çıkmak demektir. Kaba yemlerdeki kuru madde kayıplarını önlemek süt ve et üretimini artırmada en önemli unsurlardan biridir. Bu tür kayıplarla veya hayvan besleme ile ilgili sorunlarla karşılaştığınızda firmamıza gerekli bilgilendirme için başvurabilirsiniz. Ürününüz bol kazancınız bereketli olsun.
*Bu derleme Prof. Dr. Mustafa ERAYMAN tarafından hazırlanmıştır.
Tel: 0212 709 4610.
E-mektup: [email protected]
KAYNAKLAR:
- Yılmaz H., Gül M., Parlakay O., Akkoyun S., Bilgili M.E.,Vurarak Y., Kılıçalp N., Hızlı H., 2015. Doğu Akdeniz Bölgesi süt sığırcılığı işletmelerinin sosyoekonomik yapısı, sorunları ve çözüm önerileri. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Proje Sonuç Raporu, Proje No: TAGEM/TEAD/12/ TE/000/009, Adana, 107s, Yayınlanmış
- Colmenero, J. J., and G. A. Broderick. 2006. Effect of dietary crude protein concentration on milk production and nitrogen utilization in lactating dairy cows. J. Dairy Sci. 89:1704- 1712.
- Sova, A. D., S. J. LeBlanc, B. W. McBride, and T. J. DeVries. 2014. Accuracy and precision of total mixed rations fed on commercial dairy farms. J. Dairy. Sci. 97:562-571.
- Russell M.A., Johnson K.D., 2014. Selecting quality hay for horses. ww.agry.purdue.edu./ext/forages/ publications/id-190.htm.,( 11.12.2014.)
- Vurarak, Y., Ince, A., & Bilgili, M. E. (2018). EFFECTS OF DIFFERENT ROUGHAGE HARVESTING SYSTEMS ON YIELD AND DRY MATTER LOSSES. Scientific Papers: Series D, Animal Science-The International Session of Scientific Communications of the Faculty of Animal Science, 61(2).
- https://www.dairynz.co.nz/feed/supplements/grass-silage/
- Weiss, W. P., and N. R. St. Pierre. 2009. Impact and management of variability in feed and diet composition. Pages 83-96 in Tri-State Dairy Nutr. Conf. Proc., Fort Wayne, IN. Michigan State University, East Lansing, MI; Purdue University, West Lafayette, IN; The Ohio State University, Columbus, OH
- Pitt, R. E., and R. E. Muck. 1993. A diffusion model of aerobic deterioration at the exposed face of bunker silos. J. Agric. Eng. Res. 55:11-26.
- Rossow, H.A., & S.S Aly. 2013. Variation in nutrients formulated and nutrients supplied on 5 California dairies. J. Dary Sci. 96:7371-7381.
- St. Pierre, N. R., and W. P. Weiss. 2015. Partitioning variation in nutrient composition data of common feeds and mixed diets on commercial dairy farms. J. Dairy Sci. 98:5004-5015.
- Johnston, C. (2018). Dry matter variability in corn and alfalfa silages fed to dairy cattle (Doctoral dissertation).