Yem bitkilerinin otlatılması veya biçilmesi sonucu çiftlik hayvanların diyetine sunulan kaba yemler, hayvancılığın dolayısıyla tarımın can damarıdır. Yemin verimi kadar kalitesi de önemlidir ve yem kalitesi hayvanın türüne göre değişiklik arz eder. Bugünkü konumuzda yem bitkilerinin kalitesi ve hayvan türüne göre kullanılabilirliğindeki farklılardan bahsedeceğiz. Dünyada konunun uzmanlarının da görüş ve çalışmalarına yer vereceğiz bu incelememizde.
Kalite ve kullanıcı dostu yaklaşımlar hayvancılık için de geçerlidir. Yem bitkilerinin kalitesi ve kullanılabilirliği; tüketilen bitki örtüsü miktarını, hayvan vücut ağırlığı artışlarını ve üreme başarısını da etkiler (1). Bu yüzden verilen yemin içeriği hakkında bilgi sahibi olmak şarttır. Yem içerikleri bitki kompozisyonu, sulama, gübreleme, coğrafya ve iklim şartları, biçme ve/veya otlatma zamanı ve şartlarına göre büyük değişim gösterir. Örneğin yüzün üzerinde yem bitkisi türünü ve 30 ülkeyi kapsayan bir çalışmada daha sıcak iklimlerde yetişen yem bitkileri veya otların genellikle sindirimi daha zor olan daha yüksek oranda lif içeren daha düşük kaliteli kaba yem ürettikleri kanıtlanmıştır (2, 3). Brezilya’da yapılan bir çalışmada Kasım ayında ekilen şeker sorgumun Mart ayında ekilen diğer sorgum türlerine göre daha sindirilebilir olduğu bulunmuştur (4). Öte yandan aynı yemin kullanışlılığı beslenen çiftlik hayvanının türüne göre de değişir. Özellikle geviş getiren hayvanlar olarak benzer sindirim sistemine sahip sığır ve koyunların yemlerden faydalanma oranı yemin türü ve kalitesine göre değişmektedir.
Sığırların yemleri midesinde tutma süresi koyunlarınkinden çok daha uzun olduğundan kullanılan kaba yemin NDF (nötr deterjan lifi) değeri %65 ve üstü olursa sığırlar için sindirmesi çok daha kolay fakat koyun ve keçiler için daha zor olmaktadır (5, 6). Daha sonra yapılan bir çalışmada orta ve yüksek kalitedeki ot samanında %75 NDF oranında bile koyun ve sığır sindirilebilirliğinde benzer sonuçlar verdiği bulunmuştur (7). Sığırların daha büyük midesiyle daha uzun süre geviş getirmesi daha düşük kaliteli yemlerden daha iyi yararlanmasını sağlamaktadır. Yani aynı yemi küçük ve büyükbaşlara aynı zamanda verdiğinizde farklı sonuçlar alabilirsiniz. Bu nedenle küçükbaş hayvanlar için lifi düşük kaba yemler midelerinde daha çabuk fermente olduklarından sindirilmesi ve yarayışlılığı daha kolay olmaktadır. Konsantre yem oranının kaba yemden bir kattan daha fazla olduğu bir toplam yem karışımda küçükbaş hayvanların sindirebildiği oran sığırlarınkinden çok daha fazla olmuştur (8).
Yakın zamanda yapılan bir çalışmada da toplam karışım rasyonundaki (TMR) nişasta sindirilebilirliğinin küçükbaşlarda daha fazla olduğu, buna karşın TMR’deki kuru madde ve organik madde sindirilebilirliği sığırlarda daha fazla olduğu tespit edilmiştir (9). Diğer yandan bu çalışma özellikle sığırlarda ıslah çalışmaları sonucu lif sindiriminin artmış olabileceğini göstermiştir. Bu aynı zamanda sığır yetiştirme ve ıslahı sektöründeki gelişmelerin küçükbaş hayvanlarınkine göre daha ileri olduğunu ve besinden maksimum yararlanma oranının yıldan yıla arttığını göstermektedir. Diğer bir deyişle daha az kaliteli yemlerden daha fazla fayda sağlayan sığırlar geliştirilmeye devam edilmektedir.
Buna ilaveten araştırmacılar sığır ve keçi, koyun gibi küçükbaş hayvanların beslenme kabiliyetlerinin birbirini tamamladığını, hatta büyük ve küçükbaş hayvanların birlikte otlatıldığı veya aynı otlağı farklı zamanlarda kullandığı zaman farklı bitkilerden yararlanmaya imkan sağladığı, otların kalite ve miktarını artırdığı ve iklim kaynaklı riskleri azalttığı gözlenmiştir (10, 11). Buna karşın birlikte otlatmanın otlaktaki büyükbaşların gidemediği eğimli arazilerden küçükbaşların daha iyi yararlanacağı fakat türden türe hastalık geçişi, çit sisteminin dengeli olmaması gibi nedenlerle sıkıntılar olabileceği de öne sürülmektedir (12).
Diğer yandan yem bitkileri ıslahında olduğu gibi hasat sonrası yem kalitesini artırıcı bakım işlemlerinde de gelişmeler yaşanmakta ve her an yeni bir yöntem bulunmakta ve yem kalite ve değerini artırabilmektedir. Son zamanlarda sıfır-otlatmayla alandan %23 tasarruf sağlanmış derin biçim yapılmadığı sürece otlatma yerine biçim yapılarak daha karlı hayvancılık yapılabileceği öne sürülmüştür (13). Biçimden sonraki kurutma işlemi uzadığında kuru maddenin sindirilebilmesi güçleşmekte bu tür kuru otların özellikle küçükbaş hayvanları için yarayışlılığı azalmaktayken, silaj yapılınca kuru madde miktarı korunmakta sindirilebilirliği artmaktadır (14). Biçim tarihindeki gecikmeler kaba yem içeriğini önemli ölçüde etkilemektedir. Sırbistan’da silajlık mısırda yapılan bir hafta arayla 4 farklı hasat zamanı çalışmasında ilk biçimden itibaren dekara ot verimi ve protein içeriği her hafta azalış gösterirken kuru madde ve lif oranlarında artış olmuştur (15). Benzer sonuçlar Hindistan’ın Penjab bölgesinde yetişen şeker sorgumunda da gözlenmiştir (16).
Yazotu (tefgras) ta ise hasat geciktikçe lif miktarı bir miktar artış gösterse de suda çözünebilir karbonhidrat miktarında önemli azalmalar olmuştur (17). Yazotu hasadı başak oluşmadan yapılmalıdır, otlarda hasat geciktikçe fotosentez ürünleri lif ve sindirmesi daha zor yapılara dönüşmektedir (18). Ilıman iklimlerde yıllık reygras (İtalyan çimi) ekimlerinin de daha yüksek kalite ve verim için sonbaharda yapılması hayvanlara olan yararlılığını artırmakta ekim süresi geciktikçe yemin değeri azalmaktadır (19, 20). Diğer tüm bitkilerde olduğu gibi yonca bitkisinde de çeşit seçimi ve hasat dönemi verim ve kaliteyi önemli ölçüde etkilemekte geç biçimler verimi artırırken, erken dönemde hasat daha çok kaliteli sindirilebilen yemler sunmaktadır (21).
Sonuç olarak büyük ve küçükbaş hayvanlar benzer sindirim sitemine sahip olsalar da aynı değildir ve farklı yemlerden farklı şekilde yarar veya zarar görürler. Sığır gibi büyükbaş hayvanların mideleri de büyük oldukları, yemler daha uzun süre midede kalıp değişik fermente sistemi altına girdikleri için lifli kaba yemleri küçükbaşlara göre daha kolay sindirebilirler. Küçükbaş hayvanlar dane yapısı ve suda çözünür karbonhidrat yönünden zengin daha az lifi olan yemleri daha kısa sürede sindirerek yararlı hale getirir. Kaliteli yem, kaliteli depolama, kaliteli besleme, kaliteli hayvan ve besin demektir. Bu zincirlerden herhangi biri kırıldığında diğerleri ne kadar mükemmel olursa olsun sonuç mutlak zarardır. Bu nedenle hayvan tür ve çeşidinin seçiminin yanında hem bitki tür ve çeşitlerini seçerken, hem de hasat zamanı ve hasat sonrası bakım stratejilerini belirlerken yukarıda açıklanan kriterlere dikkate ederek kaba yemlerden maksimum faydayı elde edebiliriz.
En uygun yem bitkisi türünü, ilgili yetiştirme ve depolama bilgilerini detaylı olarak https://www.esrefsekerli.com’dan öğrenebilirsiniz. Ürününüz ve kazancınız bol olsun.
*Bu derleme Prof.Dr. Mustafa ERAYMAN tarafından hazırlanmıştır.
12 Mayıs 2020
Tel: +90212 709 4610
KAYNAKLAR:
1- Herrero M, Wirsenius S, Henderson B et al (2015) Livestock and the environment: what have we learned in the last decade? Annu Rev Environ Resour 40:177–202. https://doi.org/10.1146/annurevenviron-031113-093503
2- Lee MA, Davis AP, Chagunda MGG, Manning P (2017) Forage quality declines with rising temperatures, with implications for livestock production and methane emissions. Biogeosciences 14:1403– 1417. https://doi.org/10.5194/bg-14-1403-2017
3- Lee, M. A. (2018). A global comparison of the nutritive values of forage plants grown in contrasting environments. Journal of plant research, 131(4), 641-654.
4- da Silva Carvalho, A. P., Neto, A. B., de Moraes, K. N. C., da Silva Cabral, L., de Abreu, J. G., de Paula Sousa, D., ... & Cabral, C. E. A. (2020). Chemical composition, kinetics of degradation, and digestibility of forage of different purpose sorghum cultivars. Semina: Ciências Agrárias, 41(2), 607-620.
5- Playne, M. J. 1978. Differences between cattle and sheep in their digestion and relative intake of native tropical grass hay. Anim. Feed. Sci. Technol. 3:41–49. doi:10.1016/0377-8401(78)90021–4
6- Prigge, E. C., M. J. Baker, and G. A. Varga. 1984. Comparative digestion, rumen fermentation and kinetics of forage diets by steers and wethers. J. Anim. Sci. 59:237–245. doi:10.2527/jas1984.591237x
7- Soto-Navarro, S. A., Lopez, R., Sankey, C., Capitan, B. M., Holland, B. P., Balstad, L. A., & Krehbiel, C. R. (2014). Comparative digestibility by cattle versus sheep: Effect of forage quality. Journal of animal science, 92(4), 1621-1629.
8- Colucci, P. E., Macleod, G. K., Grovum, W. L., Cahill, L. W., & McMillan, I. (1989). Comparative digestion in sheep and cattle fed different forage to concentrate ratios at high and low intakes. Journal of Dairy Science, 72(7), 1774-1785.
9- Chishti, G. A., Carvalho, P. H., Pinto, A. C., Silva, F. A., & Felix, T. L. (2019). Efficacy of sheep as a digestibility model for cattle when fed concentrate-based or forage-based diets. Translational Animal Science, 3(4), 1106-1111.
10- D’Alexis S., Sauvant D. and Boval M. (2014) Mixed grazing systems of sheep and cattle to improve liveweight gain: a quantitative review. The Journal of Agriculture Science 152, 655-666.
11- Cuchillo H.M., Wrage-Mönnig N. and Isselstein J. (2017) Behavioral patterns of (co-grazing cattle and sheep on swards differing in plant diversity. Applied Animal Behaviour Science 191, 17-23.
12- Mugnier, S., & Cournut, S. (2018). Combining cattle and sheep on pasture: how do farmers organise the sharing of grass resources?. Sustainable meat and milk production from grasslands, 470.
13- McConnell, D. A., Scoley, G., & Gordon, A. (2018). Impact of pre-cutting herbage mass on cow performance and sward utilisation in zero-grazing systems. Sustainable meat and milk production from grasslands, 99.
14- Adesogan, A. T., Dubeux, J. C., & Sollenberger, L. E. (2019). Nutrient Movements through Ruminant Livestock Production Systems. Proceedings of 23rd International Grassland Congress 2015-Keynote Lectures.
15- Mandić, V., Bijelić, Z., Krnjaja, V., Simić, A., Petričević, M., Mićić, N., & Caro-Petrović, V. (2018). Effect of harvesting time on forage yield and quality of maize. Biotechnology in Animal Husbandry, 34(3), 345-353.
16- Saini, A. (2012). Forage quality of sorghum (Sorghum bicolor) as influenced by irrigation, nitrogen levels and harvesting stage. Indian Journal of Scientific Research, 3(2), 67-72.
17- Lemus, R., & White, J. A. (2016). Production Potential of Teff Grass as a Forage Crop in Mississippi. Journal of the NACAA, 9(2).
18- P.J. Van Soest. Nutritional Ecology of the Ruminant. O & B Books Inc., Corvallis, OR (1982).
19- Ball, D.M., Hoveland, C.S., Lacefield, G.D. (2015). Southern Forages: Modern Concepts for Forage Crop Management. 5th ed. International Plant Nutrition Institute, Peachtree Corners, GA., Atlanta, GA.
20- Marks, M. L., Stanford, M. K., Mullenix, M. K., Kriese-Anderson, L. A., Bloodworth, J., & McElmoyl, C. (2019). Late-Planting of Annual Ryegrass in the Upper Transition Zone of Alabama. Journal of the NACAA, 12(1).
21- Monirifar, H., Roudsari, A. M., Ghassemi, S., & Tavasolee, A. (2020). Harvest Time and Cultivar Effects on Growth, Physiological Traits, Yield and Quality of Alfalfa in Saline Condition. International Journal of Plant Production, 1-10.