SÜT İNEKLERİNDE DÖLLENME PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM YOLLARI
Süt inekçiliğinde döl tutmadaki başarısızlıklar en önemli sorunlardan biridir. Verimli bir işletmede her inekten bir yavru almak hedeflenmelidir. Yüksek süt ineklerinin ıslahında süt verimine odaklanıldığı için döl veriminin göz ardı edildiği bu nedenle yüksek süt veren ineklerin düşük döl vermesinin normal olduğuna dair yaygın bir kanaat vardı. Bu algının doğru olmadığı ortaya çıkmış ABD de 5 farklı sürüdeki 6396 adet ineklerin içinden süt verimi yüksek olanların döl veriminin de yüksek olduğu bulunmuştur (1). Yapılan diğer çalışmalar döl verimindeki düşüklükleri önemli ölçüde beslenmeye daha sonra barınma, hastalıklar, suni tohumlamadaki hatalar ve genetik faktörlere bağlamışlardır.
Süt sentezi için BESİN İHTİYACI erken laktasyonda artmaktadır. İhtiyaç duyulan besin alımı gerçekleşmezse üreme işlevleri (yani hormonların sentezi ve salgılanması, folikül yumurtlaması ve embriyo gelişimi) baskılanır. Bu nedenle beslenme yönetimi çok önemlidir. Örneğin, yapılan diğer bir çalışmada; düzenli beslemeyi göz ardı eden bir yönetimde süt verimi değişiminin, aynı TMR ile beslenen diğer 47 sürüden %50 daha düzensiz olduğunu (20,6 ila 33,8 kg / gün) bildirilmiştir (2). Özetle sürü ve besleme yönetimi hem düzenli süt verimi hem de döl tutma açısından diğer faktörlere göre ağır basmaktadır.
HAYVANIN KALDIĞI BARINAĞIN da döl tutma ve diğer sağlık sorunlarını beraberinde getirdiği bilinmektedir. Hayvan barınağı inşa ederken hayvan refahı ön planda tutulmalıdır. İtalya’da sekiz çiftlikte yapılan bir araştırmada yüksek sıcaklık ve rutubetin yatma zamanını ve süt verimini azalttığını tespit etmiştir (3). Diğer bir çalışmada iyi havalandırılmayan ahır sistemlerinde sıcaklık stresinin döl tutma ve hayvansal üretim üzerine olumsuz etkileri olduğunu göstermiştir (4). Bu nedenle mümkünse ahırların kurulumu için havadar yerler seçilmeli bu mümkün değilse pervane vb. gibi havayı devir-daim edecek ekipmanların kullanılması zaruridir. İyi bir hayvan barınağındaki kaşıyıcı üniteleri gibi pozitif yaklaşımların stresi azalttığı, hayvan refahı sağladığı ve hayvan sağlığı yanında süt üretimini artırdığı da belirtilmektedir (5).
HAYVAN HASTALIKLARInın ana nedenleri de beslenme ve barınma hatalarından kaynaklanmaktadır. Yem rasyonlarının iyi ayarlanmaması ve kuru geçiş dönemlerindeki beslenme bozuklukları asidosiz, ketosiz, hipokalsemi, distosis, mastitis, metritis, laminitis, plesenta yapışması gibi nihayetinde döl verimini ve üretimi engelleyen sorunları ortaya çıkarır. Bunun yanında beslenme rasyonları kadar, mineral ve vitamin takviyeleri ve gerekirse toksin bağlayıcıların önemi büyüktür (6). Magnezyum oksit, sodyum bikarbonat, alüminyum silikat, propilen glikol gibi maddeler koruyucu hekimlik açısından önemli maddelerdir. Unutulmamalıdır ki koruyucu hekimlik hem hayvan refahı hem de hayvansal üretimden kazancı artıracak en iyi yöntemdir. Bunun yanında veteriner hekimlerin rutin kontrolleri ihtiyatı elden bırakmamak açısından önemlidir.
SUNİ TOHUMLAMA birçok çiftlikte yaygın hale gelmiş ve bir çok ülkede hayvanlarda genetik iyileştirme yapılarak hayvansal üretimde artışlar sağlanmıştır. Ancak suni tohumlamanın yanlış şekilde ve zamanda yapılması üremeyi engellemekte veya geciktirmekte bu da önemli maddi kayıplara neden olmaktadır. Örneğin ilk tohumlamada Holstein ineklerinin gebe kalma oranı %50’ler olduğu belirtilmiştir (7). Suni tohumlamada tüplerin sıcaklığının ayarlanması ve sperma önemli olduğu gibi kızgınlık dönemlerinin de iyi takip edilmesi gerekmektedir (8). Günümüzde sürü sitemleri yazılımıyla kızgınlık dönemleri başarılı bir şekilde tahmin edilmekte ve hayvanların döl tutma oranları artırılmaktadır. Suni tohumlamada hayvan sahiplerinin veterinerle olan koordinasyonu veya işbirliği de hayvansal sorunların yerinde ve zamanında tespiti açısından önemlidir.
Son olarak da genetik faktörlere dikkat etmek gerekir. Suni tohumlama yaparken ahırınızdaki hayvanların genetik potansiyeline uygun ırklar belirlenmelidir. Son zamanlarda yerli ve milli furyasına sığırlar da girmiş olup konunun ehli olmayan bazı insanların yerli ırka yönelmemiz gerektiğine dair söylemlerini duyuyoruz. Maalesef yerli dediğimiz ırkların genetik potansiyeli hatta et ve süt lezzeti çiftçimizi ihya edecek nitelikte değildir. Ancak bu ırkların da üstün olduğu taraflar (hastalıklara dayanıklılık vs.) gibi genetik çalışmalarda belki değerlendirilebilir. Aksi halde ticari olarak yerli ırkları yetiştirdiğiniz ahırdan zarardan başka elde edebileceğiniz bir şey olmaz. Bu nedenle birçok ülke genomik seleksiyon yaparak ırkların DNA’larındaki bilgilerden verim ve üreme potansiyeli tahmini yapabilmekte (9) böylelikle verimsiz olabilecek hayvanlar ahıra bile girememektedir. Bu tür genomik çalışmaların ülkemizde de yoğun yapılması kendi hayvan kaynaklarımızdan yararlanma açısından önemli olabilir.
Özetle çiftlik hayvanlarımızın döl tutma veya üreme problemleri çiftçilerimize ve ülkemize çok pahalıya mal olmakta her yıl yüz binlerce hayvan ve hayvansal ürünün ithaline yol açmaktadır. Bu nedenle hayvancılık konusunda yeterince bilinçli olmamız gerekmektedir. Genel olarak bakıldığında üreme problemlerinin %60-70’i beslenme ve barınma yöntemlerinden kaynaklanmaktadır. Basit koruyucu hekimlik işlemleriyle üreme problemlerinin üstesinden gelineceği gibi çoğu ithal ve pahalı olan ilaçlara ödediğimiz para da kazancımıza yansıyacaktır. Üremedeki sorunların çözülmesiyle hayvan varlığımızda önemli artış sağlanacağı, bunun da beslenmemiz ve ekonomimize büyük katkısının olacağı açıktır.
Eşref ŞEKERLİ firması olarak gelişmeleri takip edip döl tutma problemlerinin çözümüne katkı sağlayacak yalama kovası, tuz blokları, premiksler vb. gibi çiftçilerimiz için en faydalı, verimli ve kaliteli ürün ve ekipmanları gündeminize taşıyarak kârınızı artıcı bilgileri sunmaya çalışıyoruz. Size uygun ürünleri incelemek, satın almak veya bilgi almak için lütfen www.esrefsekerli.com sitemizi ziyaret ediniz.
*Bu derleme ve ekonomik Prof.Dr. Mustafa ERAYMAN tarafından hazırlanmıştır. Katkılarından dolayı Vet. Hekim Uğur Çağı’ya teşekkür ederiz.
Çağrı merkezi Tel: +90212 709 4610
E-mektup: [email protected]
KAYNAKLAR:
Santos, J. E. P., H. M. Rutigliano, and M. F. Sa Filho. 2009. Risk factors for resumption of postpartum estrous cycles and embryonic survival in lactating dairy cows. Anim. Reprod. Sci. 110:207–221. https://doi.org/10.1016/j.anireprosci.2008.01.014.
Bach, A., N. Valls, A. Solans, and T. Torrent. 2008. Association between nondietary factors and dairy herd performance. J. Dairy Sci. 91:3259–3267. https://doi.org/10.3168/jds.2008-1030.
Lovarelli, D., Finzi, A., Mattachini, G., & Riva, E. (2020). A Survey of Dairy Cattle Behavior in Different Barns in Northern Italy. Animals, 10(4), 713.
Gernand, E., König, S., & Kipp, C. (2019). Influence of on-farm measurements for heat stress indicators on dairy cow productivity, female fertility, and health. Journal of dairy science, 102(7), 6660-6671.
Mattiello, S., Battini, M., De Rosa, G., Napolitano, F., & Dwyer, C. (2019). How can we assess positive welfare in ruminants?. Animals, 9(10), 758.
Abdisa, T. (2018). Review on the reproductive health problem of dairy cattle. J Dairy and Vet. Sci, 5(1), 1-12.
Smith RD, Oltenacu PA, Erb HN (2008): The Economics of improved reproductive performance, Dairy Integrated Reproductive Management, IRM-17, Cornell University, 2012;
Öztürkler, Y., & Uçar, Ö. (2003). İneklerde suni tohumlama başarısını artırıcı uygulamalar. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 9(2), 219-222.
Meuwissen T.H.E., Goddard M.E. (1999) Marker assisted estimation of breeding values when marker information is missing on many animals. Genet. Sel. Evol., 31, 375– 394.